Pierwszy kontakt dziecka z książką to nie tylko spotkanie ze sztuką, ale przede wszystkim z bezbrzeżnym światem kreowanym przez lektury. Jak wprowadzić w świat książki małego czytelnika? Trzeba pamiętać, że nigdy nie jest na to za wcześnie! Kształtowanie nawyków czytelniczych u dzieci jest procesem, który powinien rozpocząć się już w pierwszych dniach życia niemowlaka. Maluch, który od początku oswajany jest z lekturą, staje się potencjalnym dorosłym czytelnikiem.
Zalety czytania
Lista korzyści płynąca z czytania jest bardzo długa. Najważniejsze zalety wspólnej lektury skupiają się wokół trzech obszarów – kształtowania wrażliwości emocjonalnej, inteligencji oraz kreatywności, które przedstawia poniższa tabela:
wrażliwość emocjonalna |
inteligencja |
kreatywność |
|
|
|
Warto pamiętać o tym, że to jednak codzienna lektura jest głównym sposobem na kształtowanie nawyków czytelniczych u dzieci i zdobywanie wiedzy na całe życie.
Rola rodziców w procesie wychowania czytelniczego
Nie ulega wątpliwości, że kształcenie przyszłych czytelników w pełni zależne jest od zaangażowania dorosłych. Niezwykle ważną rolę w całym procesie pełnią najbliżsi opiekunowie — rodzice. To oni powinni być inicjatorami pierwszych kontaktów dziecka z książką. Jednocześnie odgrywają oni rolę pośrednika lektury, który dokonuje wyboru tekstu i w odpowiedni sposób czyta utwór.
Nie bez znaczenia dla procesu wychowania czytelniczego pozostaje fakt, że podobnie jak w pozostałych dziedzinach życia, rodzice są najważniejszym autorytetem dla swoich dzieci. One zwłaszcza w pierwszym okresie swojego życia – uczą się poprzez naśladowanie. Pamiętajmy więc, że najlepszy przykład dajemy maluchom, gdy sami sięgamy po lekturę. Tym samym pokazujemy im, że jest to najlepszy sposób na przyjemne spędzenie czasu.
Czytanie w domowym zaciszu, w atmosferze bezpieczeństwa i miłości, tworzy niezwykłą, intymną więź pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Jest swojego rodzaju rytuałem, który zaspokaja potrzeby małego czytelnika. W takim momencie dorosły powinien w pełni koncentrować swoją uwagę na maluchu. Bliskość, odpowiednia intonacja głosu, skupienie się nie tylko na tekście, ale również na towarzyszących mu ilustracjach tworzą niepowtarzalny nastrój, który dziecku będzie kojarzyć się z przyjemnością. Taki codzienny zwyczaj pozwoli na rozwijanie zainteresowań czytelniczych u dziecka w późniejszym okresie jego życia.
Dobór lektury a fazy rozwoju dziecka
Wybór odpowiedniej lektury powinien być uzależniony od poziomu rozwoju dziecka. W późniejszym okresie również od jego zainteresowań. Dobrze dobrana książka jest dostosowana treścią i sposobem ilustracji do małego odbiorcy.
Dla najmłodszych duże znaczenie będzie miała rytmiczność i śpiewność utworów, stąd też obecność wierszyków i kołysanek w repertuarze lektur dla maluchów. Równie ważne jest dla nich łącznie tekstu z dotykiem oraz posługiwanie się różnymi formami obrazów – ilustracjami, zdjęciami czy historyjkami obrazkowo-słownymi. Czas poświęcony na głośne czytanie powinien być ograniczony i dostosowany do indywidualnych potrzeb dziecka.
Nieco starsze dzieci zainteresują się tekstami pobudzającymi do zabawy. Ich tematyka powinna być urozmaicona, fabuła ciekawa, a zachowanie bohaterów opowiadań powinno jasno wyznaczać granicę pomiędzy dobrem a złem.
Potrzeby czytelnicze dzieci na poszczególnych etapach rozwoju
Etap niemowlęcy (0-1 rok)
Bardzo ważnym elementem w rozwoju dziecka podczas pierwszych trzech miesięcy jego życia jest rytm, melodia i powtarzalność słów. Dlatego też wielkie znaczenie ma czytanie (bądź opowiadanie) najmłodszym pociechom krótkich wierszy i rymowanek oraz śpiewanie kołysanek. Te pierwsze mogą zostać połączone z zabawą ciałem dziecka – masowaniem czy zginaniem paluszków. Bezpośrednie dotykanie malucha w rytm utworu wraz z utrzymaniem kontaktu wzrokowego sprawi, że z czasem nauczy się on reagować na nasz dotyk. Wspomniany okres to również dobry czas na oswajanie dziecka z formą książki. Początkowo powinny to być książeczki kontrastowe. Praca z tego typu wydawnictwami sprawia, że dziecko zaczyna śledzić jednobarwne plamy, z których z czasem wyłania się obraz znanych kształtów.
Książki przeznaczone dla najmłodszych dzieci muszą mieć mały format, twarde kartki i zaokrąglone rogi, a ich treść powinna skupiać się na najprostszych elementach z jego otoczenia – zwierzętach, owocach, warzywach czy czynnościach domowych. Głośne czytanie nie koniecznie musi odbywać się wieczorem. Ważne jest, aby dziecko w czasie wspólnej lektury nie było zbyt senne. Nie należy czytać też za wszelką cenę. Jeśli maluch protestuje przy czytaniu – odczekajmy chwilę i spróbujmy ponownie. Pamiętajmy, że czerpanie przyjemności z czytania jest najważniejsze! Rodzice powinni zwrócić też uwagę na opowiadanie o ilustracjach, nazywanie elementów na nich widocznych. Dzięki temu dziecko poznaje nowe słowa i uczy się spostrzegawczości.
Książeczki kontrastowe z czasem zamienić można na książki-zabawki. Wykorzystanie przez nie różnych faktur i innych elementów takich jak zawieszki, wstążki, lusterka czy kieszonki, wspierają sensoryczno-motoryczny rozwój dziecka. Po ukończeniu przez malucha 6 miesięcy do zabaw paluszkowych dołączyć można zabawy kontaktowo-naśladowcze, Podczas takich zabaw uczymy go powtarzać gesty towarzyszące słowom (klaskanie, machanie rączką) oraz zabawy na kolankach, wykorzystujące elementy huśtania czy podrzucania.
Etap poniemowlęcy (1-3 lata)
Gdy dziecko kończy roczek, coraz większego znaczenia nabiera czytany mu tekst. W dalszym ciągu podstawową lekturą powinny być wiersze, zarówno poetów uważanych za klasyków, jak i współczesnych twórców.
Dla dwulatka duże znaczenie ma powtarzanie znanych czynności, z racji tego maluchy w tym wieku chętnie wracają do dobrze znanych sobie utworów. Pomaga im to zapamiętać i zrozumieć przedstawianą w nich treść. Wieczorne czytanie powinno być codziennym rytuałem, który będzie wyraźnym sygnałem, że nadchodzi pora spania. Oprócz wierszy na dobranoc można sięgać po tytuły przedstawiające przygody bohaterów w wieku zbliżonym do dziecka, który mierzy się z podobnymi problemami.
Wraz z wejściem w trzeci rok życia u dzieci pojawia się głód opowieści. Jest to czas, w którym opanowują one umiejętność samodzielnego oglądania książek oraz otwierają się na nowe teksty. Rolą rodziców jest więc znalezienie takiej lektury, która zafascynuje małego odbiorcę. Oprócz wierszy mogą być to krótkie opowiadania, teksty inscenizowane oraz książki obrazkowe. Te ostatnie, wspólnie oglądane, dają rodzicom możliwość tworzenia interesujących opowieści, natomiast dla dzieci są świetnym ćwiczeniem na spostrzegawczość.
Etap przedszkolny (4-6 lat)
U czterolatków intensywnie rozwija się sprawność językowa, chętnie uczą się na pamięć krótkich wierszy i rymowanek. Głód wiedzy, który odczuwają, uwidacznia się w ilości pytań, które zadają najbliższym. Łatwo się dekoncentrują, stąd też duże znaczenie ma czytanie ekspresyjne i aktywizacja dziecka w jego trakcie. Zmiana mimiki twarzy, natężenia głosu, intensywna gestykulacja oraz zabawa podczas głośnego czytania sprawi, że maluch zainteresuje się tekstem.
Rodzice pięciolatków powinni jak najczęściej rozmawiać z dziećmi o przeczytanych wspólnie książkach. Ma to pozytywny wpływ na przedszkolaków, którzy uczą się opowiadać i prowadzić rozmowy. W tym okresie wśród lektur prym wiodą książki popularnonaukowe, w których dzieci znajdują odpowiedzi na nurtujące ich pytania.
Sześciolatki, które obcowały z książką od pierwszych miesięcy życia, mają emocjonalny stosunek doczytania, które jest dla nich jednym ze sposobów spędzania wolnego czasu. Mimo tego, że lada moment dziecko rozpocznie samodzielną lekturę, nie warto rezygnować z czasu poświęconego na wspólne czytanie. Niezmiennie będzie ono umacniać więź pomiędzy rodzicami a dzieckiem oraz stworzy tematy do rozmów. 
Czytanie książek jest wartością samą w sobie – to zdanie, którego zasadność bardzo trudno podważyć. To, czy duży Jan sięgnie po książkę, zależy w głównej mierze od tego, czy rodzice małego jeszcze Jasia rozbudzą u niego pozytywny stosunek do książek. Wydaje się, że wychowanie małego czytelnika jest trudnym zadaniem, jednak wszystko, czego potrzeba, aby rozpocząć wspólną przygodę z lekturą to czas, zapał i przeświadczenie o tym, że czytanie ma pozytywny wpływ na rozwój dziecka.
Zdjęcia: pixabay.com.
